Friday, February 24, 2012

Post 12: JAUNDICE (MÎT LIAM)

Jaundice:  Thisena thil awm pakhat ‘bilirubin’  an tih hi a nih tûr aia tam a awm chuan taksa (vun, mit ) leh zun te an lo eng a,  chu chu ‘Jaundice’ an tih, Mizovin ‘mît liam’  kan lo tih chu  a ni. Bilirubin hi mîta tel ve tlat a ni a, Jaundice natna  ‘mît liam’ tia han sawi  pawh hi a inhmeh khawp mai.  Bilirubin hi thisena Red Blood Cells (RBC) an tih keh chhia aṭangin a insiam a, chu chu thin (liver) hian lo la chhâwngin taksa tan a nih tûr dik tak ni tûrin a lo sâwngbàwl ta ṭhin a ni.

Jaundice chi hrang hrangte:  Jaundice awm chhan hi hetiang hian a awlsam zâwngin lo thliar hrang  ila:
1.    Pre-hepatic jaundice:  Bilirubin kalkawngah thin(liver) a thlen hmain dik lo  a awm. Hetah hian thisena RBC kha engemaw avangin a nih tur pangngai aia nasain a keh chhia a, chu chuan taksaa bilirubin kha a tipung ta hluai ṭhin a ni.  Malaria avanga jaundice awm ṭhin te pawh hi a chhan chu hetiang hi a ni.
2.    Hepatic jaundice: Thinah engemaw dik lo a awm.  Hepatitis te, cancer te, zu in tam luat te, damdawi hnathawh leh thil dangten  thin an khawih chhe thei a. Mît kha luang chhuak lovin a tling khâwm ta ṭhin a, chu chuan jaundice a siam ṭhin a ni.
3.    Post-Hepatic jaundice:  Bilirubin kalkawngah thin a pelh hnuin dik lo/ dâltu a awm.

Jaundice awmtîr thei thil langsâr zualte:
·         Hepatitis
·         Cancer
·         Alcohol
·         Thin hnai la
·         Damdawi
o   Paracetamol
o   Halothane (Hnimhlum)
o   TB damdawi
o   Steroids, adt.
Jaundice veiin eng ‘test’ te nge tih ngai?
·         Thisen test – hepatitis chi hrang hrang an awm leh awm loh hmuchhuak turin; thin ṭhat leh ṭhat loh en turin; thin cancer awm leh awm loh hriat nan, leh adt.
·         Zun test – bilirubin(urobilinogen)
·         Ultrasound – thin leh a vêlah bâwk a awm leh awm loh te, mît kawngah hnawhtu a awm em tih te Ultrasound hian a hmu thei dawn a ni.

A ṭûl dâna zirin hengte pawh hi tih a ngai mai thei bawk:
·         CT Scan  
·         Liver Biopsy
·         ERCP (Endoscopic Retrograde Cholangiopancreatography)

Jaundice enkawlna:  Amah Jaundice hrim hrim hi natna  a ni lo va, a awmtîrtu natna lo lanchhuah dân pakhat a ni chauh zâwk a ni. Chuvangin, a enkawl dân pawh jaundice awmtîrtu natna  kha hriat chhuaha enkawl a ni ber mai. Entîr nan mît luan chhuahna dâltu awm avânga jaundice lo awm chu a dâltu kha lâk bo theih chuan jaundice chu a reh nghâl mai dawn a ni. Malaria vânga jaundice pawh malaria tihdam kha a enkawl dân chu a ni leh mai. Jaundice awmtîrtu chi hrang hrang enkawl dân chu helaiah hi chuan kan sawi sêng lo tih a chiang nghâl a, ni danga sawiah khêk rih ila a ṭha mai âwm e.




14 comments:

  1. A bengvarthlak hle mai. Mitliam hi an mit a eng rúm thin a, hei hi eng vang nge ni ang le?

    ReplyDelete
    Replies
    1. TS, i va phawi rang ve! Ka post chiah emaw ka ti a, i comment a lo luh nghal mai chu le!

      Mît liam an mit a en chhan chu 'bilirubin' an tih tho khi a ni e. Bilirubin rawng hi a eng hrim hrim a, chu chu taksaah a lo tam lutuk chuan taksaa a vâr lai lai, mitmu vâr lai te, vun vâr lai te, ka chhûng vâr lai te kha a tieng ṭhin a ni. Rawng eng (yellow) hi rawng chak lo tak a nih avangin taksa vâr laiah chauh a lang thei a, mi hâng deuh vunah chuan a lang lo vang!!!

      Delete
    2. Nia, ka online lai tak kha a lo nia..:D Ka var uarh e! Ka lawm lutuk e.

      Delete
  2. A bengvarthlak leh pek hle mai.
    Thil dang daih- mihring a min din chho tur hian DNA leh RNA te hi an lo inkawp reng em ni?

    ReplyDelete
    Replies
    1. lr, in on-line remchâng a ni maw in rawn comment rang em mai!! Pathianin mihring a din dân hi a ropui khawp mai. Mihring inthlah chhâwng zêlah hian kan pianhmang leh zia tûr zawng zawng hi "GENE" an tih mai hmang hian kan inrochung chhâwng zêl a, chutiang gene ho chu DNA(deoxyribonucleic acid) hoin an siam a ni. DNA chuan hna a han thawh dâwn tak tak chuan RNA (ribonucleic acid)-ah a inleh phawt a ngai ṭhin. Genetics lam hi a ngaihnawm a, Mizo ṭawnga han sawi fiah zung zung tùr erawh chuan ka thiamnain a tlin meuh bîk tlat lo!!

      Delete
    2. DNA hian no a nei a, chu chu RNA a nia, RNA hian fa a nei chhawng leh a, chu chu polypeptide a nia, polypeptide chua a han insiamrem a, chu chu Protein an ti. Protein hi taksa siamtu pawimawh ber a ni. Enzymes kan tih zawng zawng pawh protein tho. Chuti anih chuan DNA leh RNA te chu taksa insiam nan an pawimawh tihna anih ber mai chu. A hranpa ngata an inkawp chu ka hre miah lo.

      Ka rawn chhang ngawt che a, ka inthlahrung ang reng.....

      Delete
    3. Caribou chhan zawmna hian a tifiah lehzual khawp mai. Inthlahrun chu sawi loh, a sawmin kan sawm zawk che a nia, caribou! Rawn ti zel rawh.

      Delete
  3. A ngaihnawm hle mai. A bengvarthlak e. I hman remchan hunah Hepatitis chi hrang hrang te, an symptoms, inkaichhawn dan leh inven dan tur chiang deuh takin lo ziak teh a.

    ReplyDelete
    Replies
    1. caribou, Hepatitis chungchang chu rawn tihchhuah thuai ka tum ang e. Tuna topic chhunzawmna atan hian a ṭul hrim hrim bawkin a lang.

      Delete
  4. Replies
    1. Pu HV, i lo ṭangkaipui chu a lawmawm e. Medical lam thil hi Mizo ṭawnga han dah leh a awlsam thei ang bera thil han sawifiah tum hian rin aiin a lo harsa phian zel mai a, hriatfiah harsa lai tam tak a awm ang tih ka hlauthawng ṭhin khawp mai.

      Delete
  5. Tunlai hian hepatitis B or C treatment hi a tlawm tawh em?

    ReplyDelete
  6. Colour hian chhiar a ti harsa hle mai.

    ReplyDelete