Tuesday, April 17, 2012

Post 14: Damdawi Hman Dan

(Tunlai chu mahni rau rauah buai a zual a, Post thar dah a har hle mai. Hun awl tlemte neih laiin hei hi ka han zep zawk a ni e)

Damdawi  reng reng hi a ei dana zirin TUR an ni vek tih hre hmasa phawt ila. Chuvangin damdawi hi mahni rin thu thua ei mai mai loh tur a ni.  Tul lo leh dik lo taka damdawi ei khawvel hmun tam takah a hluar hle a, India ram hi hetiang lama a ti nasa pawl kan ni awm e.  Mi thiamten an chhut dan chuan khawvela damdawi hmang zawng zawng zinga a chanve vel hi a chawhtu emaw a hralhtuin tul lova an pek chhuah a ni a, damdawi ei zawng zawng zinga a chanve vel hian a ei dan tur ang takin an ei lo bawk an ti.

WHO chuan damdawi hman dan dik chu  "damlovin a natna atana ngeih tur tak, ei tur zat dik taka a ei, ei tur hun chhung dik taka a ei leh a man tlawm thei ang bera a lei hi a ni", a ti.

Damdawi  hman dik loh pawinate:  Damdawi a nih dan tur taka hman loh hi a pawi thui thei hle a, chung zinga a pawimawh zualte chu:
  1. Natna hrik damdawia tihhlum theih loh a siam thei: A bik takin Antibiotics ho hman dik loh avangin tunah hian khawvel hmun hrang hrangah damdawi engmah ngeih lo (damdawi engmahin an tihhlum theih loh) natna hrik an pung sawt hle. India ram pawh hi hemi kawnga ram hlauhawm ber zingah a tel. Damdawi, a bik takin antibiotics lam hman danah dan mumal kan nei lo va, Drugs siamtu company kan ngah si a, heng company te pawh hian an sumdawnna atana hlawk tur melhin tul lo tak tak damdawi siam chhuah leh hralh pawh an ching fo niin a lang. Damdawi hi dik tak pawhin chawh ila, a eituin a ei tur zat leh a ei hun chhung dik taka a ei loh chuan chu chuan natna hrik kha a tihlum zo lo va, a hnu lamah natna hrik damdawia tihhlum theih loh a siam thei thin a ni. Tunlai hian khawvel hmun hrang hrangah TB,  TB damdawi pangngai hmanga tihdam theih tawh loh tam tak an lo lang mek bawk.
  2. Tul lova sum khawhralna:  Damdawi hi a tlangpuiin a to hle a, nei leh nei lova damdawi kan lei, kan ei dik leh si loh emaw, damdawi fuh chiah lo kan lei emaw chuan, tul lova  sum leh pai khawhralna mai a ni tih a chiang.  Vitamin ang chite lei vak vak te hi a tul lo va, taksa hian kan ni tin ei leh ina tel bak Vitamin dang a mamawh tam lo hle.
Engtinnge damdawi kan hman dik theih ang?  Hetiang zawng hian rawtna han siam ila:
  • Mimal mawhphurhna: Mahni thu thuin damdawi inchawh mai mai suh. Mizo chu natna engemaw han nei ila, thiante nen kan han sawi ho liam liam a, "Kei pawh chutiang chiah chuan ka awm. I damdawi ei ang chu lo ei ve ila ka tha mai ang", kan han ti ve ngawt a. Hei hi thil hlauhawm tak a ni thei. Natna inang emaw kan tih hi natna dang daih a ni thei. Entir nan lu na lo nei ta la, lu nat chhan tam tak a awm. Mi pakhat lu na kha BP sang vang te lo ni se, nangma lu na kha Malaria vang te lo ni se, BP sang damdawi khan Malaria a tidam awzawng lo vang. Chuvangin, doctor rawn lova damdawi ei mai mai hi tih loh tawp tur a ni.
  • Doctor mawhphurhna: Damlo natna dik tak hriat leh a ngeih tur tak damdawi chawh hi doctor mawhphurhna a ni.  Doctor thenkhat chu kan han senior deuh hnu phei hi chuan kan thatchhia a, mahni tih dan phung te hi kan beng bel a, natna enkawlna kawnga thil thar leh hriselna kawnga khawvel hmasawnna tharte kan ngaihven peih lo va,  lehkhabu leh journal te kan keu peih tawh lo va, Internet lamah kan bih peih bawk si lo va, tun hma kum 10 chuang liam taa kan tih dan ngai te kha khawvelin kalsan tawh mahse kan la chhunzawm bek bek zel a nih chuan inen chian a tul tihna a ni.  Thil dang leh chu Pharmaceutical Company ten drug sample leh therhlo engemaw min pek avanga an damdawi a that leh that loh pawh ngaihtuah lo va chawhsak mai mai te, damdawi chhuak thar apiang chawh tawp tawp ang chite hi tih loh a tha.  Mizorama kan chin lar tak pakhat chu damlo pakhat hnena damdawi tam tak chawh teuh teuh thin hi a ni. A natna atana a bik taka damdawi bakah Vitamin leh thil dang tul lem lo kan chawh tel teuh thin a, hei hi a tul lo viau na a damlo lam zawk zawk hian damdawi tlemte chawh chu an ngaih a tha tawh lo va, damdawi pahnih khat lek chawh ching doctor chu doctor thiam loah kan puh lek lek zawk fo nia! Heimi kawngah hian inzirtir kan la mamawh khawp mai.  Tunlai khawvela doctor tana thil pawimawh tak pakhat leh chu  kan thiamna in 'update' fo hi a ni a. Mi tin hian Internet te an lut thei vek tawh a, an natna chungchang kha nasa takin an chhiar lawk fo tih hriat tur a ni. Doctor ai mah mahin anmahni natna na na na kha chu an hre chipchiar zawk fo a nia!  Court-a inkhin rup rup te hi thil awm thei a ni tih hriat a hun ta.
  • Sawrkar Mawhphurhna:  Sawrkar leh Health Department hian mawhphurhna sang ber an nei ti ila a sual tam pui awm lo ve. Heng a hnuaia rawtna  thenkhat te hi bawhzui theih ni ta se:
    • Damdawi hman leh zawrh chungchanga sawrkar dan ding laite khauh lehzuala hman
    •  Health Department hian Drug & Therapeutic Committee din ni se, chu chuan damdawi hman dan tur leh ram/state chhunga damdawi (a bik takin antibiotics) hman phal tur chite fel takin rel se.  Essential Medicine List fel taka siamin, chung damdawite chauh chu ram chhungah hman phal ni se.
    • Drug Inspector ho hi thuneihna sang zawk pein hmang tangkai leh zual ila.
    • Mipuite hnenah damdawi hman dan dik zirtir thin ni se.
Tlangkawmna:  Damdawi hman hi fimkhur ila, damdawi dik tak, a hun takah leh a hun chhung dik tak ei thei ila, mahni rin thuthua damdawi inchawh hi i sim ang u. Kan fimkhur loh chuan damdawi hian damna aiin dam lohna a thlen thei tih i hre nawn leh ang u.

7 comments:

  1. Avan tha vele. Chanchinbuah chhuah chi anilo maw

    ReplyDelete
    Replies
    1. Pu HV, ka lawm e. Ni e, chanchinbu lamah te pawh remchangah la chhuah a pawi lo mai thei a ni.

      Delete
  2. I thuziak hi a pawimawhin a tha kher mai. Chanchinbu lamah te hial rawn ziak lang la a that dawn hi.

    Antibiotics hman fimkhur loh vang hian bacterial strain thar a siam chhuak thei a, chu strain thar chuan antibiotic resistance a nei thuai mai thin.

    TB vei pakhat inenkawl uluk peih loh vang leh damdawi course a ei zawh peih loh vang khan, amah damlo chauhvin a tuar lova, a taksaa antibiotic resistant strain thar rawn insiam kha, amah vekin a thehdarh a, chu chu a pawi em em thei a ni.

    ReplyDelete
    Replies
    1. caribou, i comment a lawmawm thin. I comment satliah mai ni lovin i rawn sawi fiah leh zual thin hian a tihlu leh zual. Ka lawm e.

      Delete
  3. Hman nghal theih leh zawm nghal theih, kan ni tin nun atana pawimawh eltiang si..

    ReplyDelete
    Replies
    1. Zaia, comment tawi kim nalh tak si hi i special-na a ni e. Ka lawm e.

      Delete
  4. Ka hlokpui viau dawn laiin, ka phon ah cuan a lang thim ltk k chhiar ve hleitheilo..

    ReplyDelete